Ano ang Epiko ng Nalandangan?
Ang Epiko ng Nalandangan ay isang makulay na salaysay mula sa kultura ng Talaandig ng Central Bukidnon. Isa itong mahalagang bahagi ng ating panitikan na nagpapakita ng katapangan, talino, at kakayahan ng kababaihan sa gitna ng pagsubok. Sa epikong ito, tampok si Matabagka, isang matapang at matalinong babae, na nagsagawa ng isang mapanganib na misyon upang iligtas ang kanilang kaharian mula sa nagbabadyang kapahamakan.
Buod ng Epiko
Bahagi I.
Hinimok ni Matabagka (tinatawag ding Pigsayo, Yugmukanon, Yambunganon) si Agyo na sabihin sa kanya ang babala ng “tumanod” (espiritu ng tagapagbantay) na labis na nagpagulo at nagpabagabag sa kanya.
Ang babala ay tungkol kay Imbununga (tinatawag ding Inhampang), na naghahandang lusubin ang Nalandangan, ang kaharian ni Agyo. Kapag nangyari ito, maaring mawasak ang Nalandangan at ang mga tao nito, sapagkat si Imbununga ang tagapangalaga ng taklubu, na nagtataglay ng makapangyarihang ipoipo, at ng baklaw, kung saan naninirahan ang pinakamalakas na bagyo.
Ngunit sa halip na mag-alala, tinawanan lamang ito ni Matabagka at sinigurado kay Agyo na aayusin niya ang problema kaagad.
Bahagi II.
Nagpaalam si Matabagka kay Agyo at naghanda sa kanyang paglalakbay. Bitbit ang kanyang libon (kilala rin bilang binulay), ang handbag ng isang dalagang Bukidnon na naglalaman ng nga-nga, siya ay lumipad gamit ang kanyang sulinday (o sadok), isang maliit na sumbrero na kaya niyang gawing sasakyang panghimpapawid.
Nang madiskubre ni Agyo ang pag-alis ng kanyang kapatid, agad siyang nag-utos ng paghahanap sa kanya. Si Tomulin, pamangkin ni Agyo at pinuno ng mga mandirigma ng Nalandangan, ay nagpadala ng mga tauhan sa iba’t ibang direksyon upang hanapin at ibalik si Matabagka.
Bahagi III at IV.
Dinala ng isang mabuting hangin si Matabagka sa bahay ni Imbununga at lumapag siya sa gitna ng bulwagan nito, katabi mismo ng upuang inuupuan ni Imbununga.
Napahanga si Imbununga sa biglang paglitaw ng isang napakagandang dalaga, na inihalintulad niya sa “isang nahulog na mamaon” (nga-nga) o “isang sinag ng araw.” Nagkunwari si Matabagka na naghahanap ng daan pabalik sa Nalandangan, ngunit hindi siya nalinlang ni Imbununga, na tumangging magbigay ng impormasyon maliban kung siya ay papayag na maging asawa nito.
Sinabi rin ni Imbununga na hindi niya mapapalipad ang sulinday kung wala ang kanyang pahintulot, sapagkat siya ang may kontrol sa hangin. Sa gayon, napilitang manatili si Matabagka sa bahay ni Imbununga bilang asawa nito. Samantala, bigo ang mga tauhan ni Agyo sa paghahanap, na nagdulot ng matinding pag-aalala sa buong Nalandangan.
Bahagi V.
Kahit asawa na ni Imbununga, hindi kinalimutan ni Matabagka ang kanyang misyon. Nang matuklasan niya kung saan itinatago ni Imbununga ang taklubu at baklaw, gumamit siya ng nga-ngang may pampatulog at nang makatulog si Imbununga, kinuha niya ang mga ito at tumakas gamit ang kanyang sulinday.
Bahagi VI.
Nang magising si Imbununga at matuklasan ang pagkawala ng taklubu at baklaw, inutusan niya ang kanyang mga mandirigma na habulin si Matabagka. Gamit ang kanyang kapangyarihan, pinababa niya ang sulinday ni Matabagka sa dalampasigan.
Bahagi VII.
Naabutan ng mga tauhan ni Imbununga si Matabagka, ngunit lumaban siya at maraming napatay sa kanila. Nahihirapan ang mga mandirigma na labanan siya, lalo na dahil iniutos ni Imbununga na huwag siyang saktan. Sa kabila ng matagal na labanan, unti-unting umitim ang maputing balat ni Matabagka.
Bahagi VIII.
Sa kabutihang-palad, narinig ng mga tauhan ni Agyo ang ingay ng labanan. Nakilala ni Tomulin si Matabagka at agad siyang sumugod upang iligtas ito kasama ang kanyang mga tauhan. Pinigilan nila ang mga humahabol, na nagbigay-daan kay Matabagka na makatakas pabalik sa Nalandangan.
Bahagi IX.
Malugod na sinalubong ni Agyo si Matabagka, na halos hindi na makalakad sa sobrang pagod. Pinagpahinga siya at binigyan ng nga-nga ng kanilang ina upang maibalik ang kanyang lakas. Ikinuwento ni Matabagka ang kanyang mga karanasan, lalo na ang pagpapakita ng pag-aalala ni Imbununga nang iutos nitong huwag siyang saktan. Napagtanto ni Agyo na magiging malaking tulong sa Nalandangan kung kakampi nila si Imbununga, na asawa na ni Matabagka.
Bahagi X.
Nagpunta si Agyo at ang kanyang ama na si Pamulaw sa lugar ng labanan at nakipag-usap nang maayos kay Imbununga. Pumayag si Imbununga na itigil ang labanan sa kundisyong malalaman niya ang kumuha ng taklubu at baklaw.
Nang sabihin ni Agyo na si Matabagka ang kumuha, ngumiti si Imbununga at pinuri ang kanyang katapangan. Gayunpaman, nalungkot siya sa pagkamatay ng maraming mandirigma, ngunit natuwa nang malamang kayang buhayin ni Matabagka ang mga ito.
Ipinatawag si Matabagka at ibinalik niya ang taklubu at baklaw kay Imbununga. Pinakawalan ni Imbununga ang ipoipo at bagyo upang pahinain ang mga naglalaban.
Nang tumigil ang labanan, muling binuhay ni Matabagka ang mga mandirigma sa pamamagitan ng paglalagay ng nga-nga sa kanilang bibig. Sa huli, masaya at payapang nagbalik sa Nalandangan ang lahat.
Kahalagahan ng Epiko sa Panitikan
Ang Epiko ng Nalandangan ay nagpapakita ng malalim na kahulugan at simbolismo. Narito ang ilang mahahalagang aspeto:
- Pagtutol sa Tradisyunal na Stereotype: Si Matabagka ay isang huwaran ng isang malakas, matalino, at mapanlikhang babae. Sa panahon kung kailan madalas na nakikita ang kababaihan bilang tagasunod lamang ng kalalakihan, ang karakter niya ay nagpapakita ng pagiging lider at tagapagligtas.
- Kultura ng Talaandig: Ang epiko ay nagsisilbing salamin ng mga paniniwala at gawi ng mga Talaandig, partikular ang kanilang pananampalataya sa mga espiritu, kalikasan, at mahiwagang kapangyarihan.
- Halaga ng Komunidad: Ang kwento ay nagbibigay-diin sa pagkakaisa ng isang lipunan, mula sa pinuno hanggang sa mga mandirigma, upang harapin ang isang pangkaraniwang banta.
- Pakikipagkasundo sa Kalikasan: Ang taklubu at baklaw ay hindi lamang mga armas kundi simbolo ng kapangyarihan ng kalikasan. Ang epiko ay nagtuturo ng respeto at pakikibagay sa puwersa ng kalikasan.
Konklusyon
Ang Epiko ng Nalandangan ay hindi lamang isang kwento ng pag-ibig, digmaan, at kapangyarihan. Ito ay isang paalala sa ating mga Pilipino na mayaman ang ating kultura at panitikan sa mga aral na may kaugnayan pa rin sa modernong panahon. Ang karakter ni Matabagka ay sumasalamin sa kakayahan ng kababaihan na harapin ang hamon ng buhay, habang ang kanyang ugnayan kay Imbununga ay nagpapakita na ang kapayapaan ay mas mahalaga kaysa digmaan.
Kilalanin natin ang ating sariling epiko at ipasa ang yaman ng kulturang Pilipino sa mga susunod na henerasyon. Basahin at ipalaganap ang Epiko ng Nalandangan!