Ang Guman ng Dumalinao ay isa sa mga pinakamahalagang epiko ng tribong Suban-on, na matatagpuan sa hilagang-kanlurang bahagi ng Mindanao. Tumutukoy ito sa kwento ng isang kaharian sa Bundok Dliyagn at ang mga pagsubok na hinarap ng mga tagapagtanggol nito laban sa mga mananakop. Sa artikulong ito, ating pag-uusapan ang kahulugan, kahalagahan sa panitikang Pilipino, at ang buod ng epikong ito upang higit na maunawaan ang yaman ng kulturang Suban-on.
Buod ng Guman ng Dumalinao
Ang Kaharian ng Bundok Dliyagn ay matatagpuan sa bulubunduking rehiyon ng Tangway ng Zamboanga. Ang lugar na ito ay dinadaluyan ng isang ilog na may tuwid na agos, ang ilalim nito’y punô ng porselana at butil ng ginto, habang ang mga pampang ay napapalibutan ng mga namumulaklak na halaman.
Namumuno sa kaharian si Datu Pomb’nwa, ang kanyang asawang si Bayslaga, at ang kanilang anak na babae. Nakatira sila sa isang mansyon na may walong silid, at ang mga kasangkapan dito ay yari sa ginto.
Dati’y may iba pa silang mga anak, ngunit nalunod sa ilog ang kanilang mga anak na babae, at ang kanilang mga anak na lalaki, na naghanap sa mga nawawalang kapatid, ay hindi na rin nakabalik. Kabilang sa kanilang sambahayan sina Sampilakan at Tinayobo.
Isang araw, habang gumagawa ng kalasag si Datu Pomb’nwa, nakarinig siya ng nakakabahalang tunog mula sa dagat. Papalapit ang mga barkong pandigma.
Tumunog si Tinayobo ng mahiwagang gong, at habang pinapalo niya ito, nagkadurug-durog ang mga palo-palo at katig ng mga barkong mananakop. Makalipas ang anim na araw, dumaong ang mga kaaway, na ipinadala ng tatlong malulupit na reyna. Sinimulan nilang akyatin ang bundok upang marating ang kaharian, ngunit habang umaakyat sila, patuloy na tumataas ang bundok, kaya’t inabot sila ng isa’t kalahating buwan bago narating ang tuktok.
Pagdating nila sa maharlikang sambahayan, hinarap sila ni Tinayobo. Sinubukan siyang tamaan ng kampilan o talim, ngunit ang hampas ay sa beranda lamang tumama at nasira ito.
Agad niya itong inayos. Sumali sa labanan sina Datu Pomb’nwa at Sampilakan. Gayunpaman, makalipas ang isang buwan, napagod ang dalawang mandirigma at bumagsak. Dahil dito, lumaban ang kanilang anak na si Ba-e ri Dliyag’n. Sa simula, matagumpay niyang nilabanan ang mga kaaway, ngunit makalipas ang isang buwan, siya’y naliligo na sa sariling dugo. Inakala ng mga kaaway na siya’y patay, kaya iniwan nila siya.
Isang binata, si Sakandal, na sinabihan na ang Dliyagn ay nasa panganib, ang dumating upang tumulong. Ibinalik niya ang lakas at kagandahan ng prinsesa. Kasama niya itong bumalik sa mansyon, at muling nabuhayan ng lakas sina Datu Pomb’nwa at Sampilakan.
Napansin ng mga magulang ng dalaga ang binata at umaasa silang magpapahayag ito ng damdamin sa kanilang anak. Bininyagan ang dalaga at binigyan siya ng pangalang Pailalam ri Bolak, bilang tanda ng kanyang pagtanda. Binigyan din siya ng kahon ng pagnganga, na sa bawat nganga niya ay lalo pang gumaganda. Doon niya nalaman ang tungkol sa kanyang mga nawawalang kapatid.
Samantala, nagtungo si Sakandal upang makipaglaban sa kaharian ng Tomanong. Sa loob ng ilang araw, sinundan ni Pailalam ri Bolak ang laban mula sa beranda ng mansyon.
Nakaharap ni Sakandal ang pinuno ng Tomanong. Sa kanilang labanan gamit ang kampilan, nagdulot ang kaaway ng apoy sa ilog, ngunit nilunod ito ni Sakandal gamit ang baha. Pagkalipas ng dalawang linggo ng labanan, umatras ang pinuno ng Tomanong, halos wala nang buhay. Pagod na rin si Sakandal, ngunit pinalakas siya ni Pailalam ri Bolak gamit ang isang pamaypay.
Tumanggap si Pailalam ri Bolak ng mensahe mula sa isang dalaga ng Patola, na nagtatanong kung sasama siya sa isang dayuhang pumunta sa Bundok Patola. Kinuha ni Sakandal ang kanyang singsing at ibinigay ito kay Pailalam ri Bolak, sinabing itali ito sa panyo at ipadala sa dalaga ng Patola. Dumating ang mga mananakop bago pa makarating ang singsing ni Sakandal.
Ang singsing ay natanggal sa pagkakatali, at mula rito ay lumabas ang isang lalaking nagngangalang Salilayan. Tinulungan niyang talunin ang mga mananakop. Bumalik ang panyo sa mansyon, at tinanong ni Sakandal si Pailalam kung ano pa ang nais nito. Hiniling ng dalaga na hiramin ang kanyang mga mahiwagang kapangyarihan. Binigyan siya ng isang panyo na may 18 singsing na nakatali dito. Nawala siya sa kanyang kinatatayuan.
Ang guman ay lumipat sa kaharian ng Pagkatolongon. Katulad ng Dliyagn, nasa panganib din ang kaharian. Walang mga mandirigma, kaya’t ang mga kababaihan ang nagkusang lumaban.
Tinulungan sila ng isang lalaking nagngangalang Madlawe, tulad ng pagtulong ni Sakandal kay Pailalam ri Bolak. Mas naging mahiwaga ang ikalawang bahagi ng kuwento. Muling nagpakita si Pailalam ri Bolak upang gumanap ng mahalagang papel. Natapos ang guman sa pagbabalik ng mga nawawalang anak. Isang tradisyunal na “buklog” o pista ang idinaos bilang pagdiriwang sa pagkakaisa ng dalawang kaharian.
Kahulugan ng Guman
Ang salitang guman ay tumutukoy sa mga kwentong epiko na isinasalaysay ng mga tagapag-ingat ng kultura ng Suban-on. Karaniwan, ito ay naglalaman ng mga kwento ng kabayanihan, mahiwagang nilalang, at mahahalagang tradisyon na nagpapakita ng pananaw sa buhay ng tribo. Ang Guman ng Dumalinao ay isang halimbawa ng oral na panitikan, na ipinapasa mula sa isang henerasyon patungo sa susunod sa pamamagitan ng salaysay, kanta, at ritwal.
Kahalagahan sa Panitikang Pilipino
Ang Guman ng Dumalinao ay hindi lamang isang kwento ng pakikipagsapalaran; ito rin ay isang salamin ng kultura, paniniwala, at gawi ng mga Suban-on. Sa pamamagitan nito, naipapakita ang kahalagahan ng pamilya, pananampalataya, at pagtutulungan sa gitna ng panganib. Ang epikong ito ay mahalaga sa panitikang Pilipino dahil nagbibigay ito ng boses sa mga pangkat-etniko na bihirang marinig sa pangunahing naratibo ng kasaysayan ng bansa.
Bukod dito, ang mga detalyeng nakapaloob sa Guman – tulad ng mahiwagang gong, kaharian sa bundok, at pagbalik ng mga nawawalang anak – ay nagpapakita ng mayamang imahinasyon at malikhaing pagpapahayag ng ating mga ninuno. Ang epiko ay nagiging tulay para maunawaan natin ang kanilang pakikibaka at pananampalataya sa harap ng mga hamon sa buhay.
Pagninilay: Ang Aral ng Guman
Ang Guman ng Dumalinao ay nagpapakita ng halaga ng tapang, pagtutulungan, at pagkakaisa. Ang kuwento ay nagbibigay diin sa kakayahan ng bawat miyembro ng komunidad, maging lalaki o babae, na ipaglaban ang kanilang tahanan. Gayundin, ipinapakita nito ang malalim na paniniwala sa mahika at espirituwalidad bilang bahagi ng pang-araw-araw na buhay ng mga Suban-on.
Sa modernong panahon, ang ganitong mga kwento ay mahalagang paalala ng ating makulay na kasaysayan at kultura. Ang Guman ay isang kayamanan ng panitikang Pilipino na dapat pangalagaan at ipasa sa mga susunod na henerasyon.
Konklusyon
Ang Guman ng Dumalinao ay hindi lamang isang epiko ng kabayanihan kundi isang salamin ng mayamang tradisyon at paniniwala ng mga Suban-on. Sa pamamagitan ng panitikang ito, naipapahayag ang halaga ng pamilya, kultura, at komunidad sa kabila ng mga hamon ng buhay. Huwag nating kalimutan ang yaman ng ating sariling panitikan, at patuloy nating pagyamanin ang mga kwentong nag-uugnay sa atin sa ating mga ugat bilang Pilipino.